شهر شوش در کنار رودخانه شاوور، در قسمت غربی جاده ترانزیت تهران- اهواز، در 150 کیلومتری شرق رود دجله و در ارتفاع 112 متری از سطح دریا قرار دارد.
شهرستان شوش دارای سه بخش«شاوور»، «مرکزی» و «فتح المبین»، پنج شهر و هفت دهستان است.
شهر باستانی شوش از مراکز تمدن قدیم، از معروفترین شهرهای دنیا، پایتخت چند هزارساله تمدن عیلام و هم چنین پایتخت زمستانی امپراطوری هخامنشی بوده است. شوش در شمال خوزستان به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و آثار ارزشمند و منحصر به فرد تاریخی و مذهبی نظیر حرم دانیال نبی(ع)، آرامگاه دعبل خزاعی، شاعر اهل بیت (ع)، آپادانا، آکروپل، شهر شاهی، شهر پیشه وران، محوطه باستانی و اثر جهانی چغازنبیل در هفت تپه از مقصدهای گردشگری ایران به شمار می رود.
حیات اقتصادی شهر شوش با احداث راه اصلی تهران- خرمشهر و راه آهن سراسری آغاز گردید. سد دز نقش عظیمی در شبکه خطوط انتقال انرژی، سیستم آبیاری مدرن، کشت و صنعت ها به خصوص در هفت تپه و واحدهای عظیم صنعتی دارد. کارخانجات متعددی از جمله نیشکر، کاغذسازی، کارخانه قند و شیر پاستوریزه جایگاه ویژه ای در اقتصاد ملی و توسعه ایران دارد. در شهر شوش نقش بخش خدمات و بازرگانی برجسته تر از سایر بخش ها است. زراعت، دامداری و صید ماهی مهم ترین فعالیت اقتصادی منطقه به شمار می آید.
بقعهی دانيال نبی ع : بارگاه دانيال نبی در شهر شوش و در كنار رودخانهی شاوور، بنايي شكوهمند، زيبا و بسيار مشهور است كه ساليان دراز شوش را بدان ميشناختند. گنبد دانيال نبي به سال 1287ه.ق برابر با 1869ميلادي پس از آنكه سيل بقعهي قديميتر را خراب نمود از نو ساخته شد و بيشك اين اولين بار تعمير و نو سازي و بازسازي آن نبوده است همچنانكه آخرين بار اينگونه تعميرات و تصرفات هم نبوده است.
تاریخچه:
پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه در سال 1377 خورشیدی، با توافقی که بين سازمان ميراث فرهنگي ايران، يونسكو، بنياد اعتباري ژاپن با همكاري موسسه كراتره فرانسه (موسسه بينالمللي حفاظت از بناهاي خشتي) با هدف تهیه طرح مطالعاتي حفاظت و مرمت محوطه تاريخي چغازنبيل در زمينههاي مختلف علمي بعمل آمد، راه اندازی شد. این پایگاه از بدو تاسیس با اهدافی همچون حفاظت، مرمت و پژوهش، تربيت نيروي متخصص، استحصال و پردازش اطلاعات مختلف و انتشار آن، در ساختمان موزه هفت تپه و سایت میراث جهانی چغازنبیل آغاز بكار نمود و پس از آن، فعاليت خود را در حوزههای مختلف علمی پژوهشی در چشم انداز فرهنگی چغازنبیل و هفت تپه و محوطه های پیرامونی که در حرایم سه گانه این محوطه ها بودند، بطور رسمي توسعه داد.
فعالیتهای پژوهشی و اجرایی این پایگاه تا به امروز در زیرشاخه های باستانشناسی و آرکئوژئوفيزيک، مستند نگاري و فتوگرامتري، حفاظت و مرمت، زمينشناسي، معماري و عمران، معرفي و آموزش، مرکز اسناد و کتابخانه، آمار و اقتصاد توسعه گردشگري روند رو به رشدي داشته است. بخشهايی مانند آزمايشگاه مواد و مصالح، کارگاه حفاظت و مرمت، كتابخانه و مرکز اسناد و .....با همکاریهای بین پایگاهی تا کنون نقش پررنگی در حفاظت از محوطه های میراث جهانی و کشور داشته اند . اکنون 22 سال از آغاز فعاليت این پایگاه میگذرد. در حال حاضر این پایگاه میراث جهانی با استفاده از کارشناسان مجرب در زمينه های مختلف فعاليتهای پژوهشي و اجرايي را انجام ميدهد و با دانشگاه ها، موسسات و متخصصين ايراني و خارجي در ارتباط است و از تجارب بین المللی حفاظت مبتنی بر مبانی نظری خاص این محوطه استفاده مینماید .
ارزش های جهانی:
ثبت جهانی چغازنبیل
چغازنبیل، از شهرهای دنیای باستان و سرزمین ایلام که امروزه در خوزستان واقع شده، در تاریخ 16 اکتبر 1979 میلادی برابر با 4 آبان 1358 شمسی در سومین نشست کمیته میراث جهانی واجد ارزشهای جهانی شناخته شد. این ارزشها در فهرست میراث جهانی چنین بیان شده است
معيار سه : چغازنبيل (دوراونتاش يا شهر اونتاش) گواهي بي همتا و استثنايي است از سنت فرهنگي و آييني و مرجعي براي شناخت اعتقادات تمدن ايلام به عنوان يکي از اقوام بومي منطقه و ايران که در حال حاضر از ميان رفته است.
معيار چهار : چغازنبيل (دوراونتاش يا شهر اونتاش) نمونهاي است برجسته و منحصر از شهري مربوط به تمدن ايلام که از پيش طراحي شده است. طراحي خاص و متمايز بناي زيگورات، صحنها، معابد، حصارها، کاخها و ديگر بناهاي شاخص به لحاظ طرح معماري، سازه و تکنولوژي ساخت در دوره ايلام در ايران و منطقه بينالنهرين همتا ندارد.
ثبت چغازنبیل (دوراونتاش یه شهر اونتاش) در فهرست جهانی با معیارهای مشخص به این معنا است که این شهر و بناهای آن ارزشی فراتر از یک منطقه یا ملت دارد و متعلق به همه تاریخ تمدن بشری است.
چغازنبيل : برجستهترين آثار تاريخي نيمهی دوم هزارهی دوم در چغازنبيل كشف شده است. چغازنبيل در قرن 14 پ.م به دست شاه "اونتش نپیرشا" بنا شد و به نام بنيانگذار آن دوراونتاش ناميده ميشد. تمامي اين مجموعه اساساً شهري مذهبي بود و محوطهاي با وسعت 100 هكتار را در بر ميگرفت كه در مركز آن زيگورات قرار داشت. پيش از برپايي زيگورات در اين محل ساختمان چهار گوش پيرامون حياط مركزي با معبد كه هردو وقف يك خدا يعني اينشوشيناك شده بود قرار داشت. بعداً زيگورات در درون حياط برپا شد. فضاي ميان حصار اول و دوم حدود دوازده نيايشگاه را در خود داشت. چغازنبیل نخستین اثر تاریخی کشور است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
در اوايل سال 1935 میلادی نیروهای شركت نفت ايران و انگليس در بازديد هاي هوايي خود متوجه تپه اي عظيم میان دو حصار در نزديكي رودخانه دز شدند و وجود اين تپه را به اطلاع هيئت باستان شناسي فرانسوي كه در شوش مستقر بودند، رساندند. پس از آن يكي از زمين شناسان نيوزلندي اين شركت، به نام براون (Brown) بر بالاي تپه رفته که چندين آجر كتيبه دار توجه او را جلب كرد. پس از اين واقعه توجه باستانشناسان فرانسوي به اين محوطه معطوف مي شود. در 21 فوريه 1935 اولين بازديد باستان شناسان از اين محوطه روي داد و دو نفر از اعضاي هيئت باستان شناسي فرانسوي به نام های ون در ميير (R. P. Van der Meer) و لوئيس لوبرتون (Louis Le Breton) براي بازديد به اين محوطه رفته و چندين قطعه آجر نوشته كه به نام پادشاه اونتاش گال یا اونتاش ناپیریشا اشاره كرده بود، به همراه خود به شوش آوردند. به اميد كسب اطلاعات بيشتر، دكتر اون والا (Dr. J. M. Unvala) همراه با چندين كارگر به چغازنبیل رفته، اطراف پشته را بررسی کرده و چندين آجر كتيبه دار ايلامي، يك قطعه از آجرهای كتيبه دار سامي، قطعاتي از يك پنل تزئيني كه نام اونتاش گال را نشان مي دهد، از سطح محوطه جمع مي نمايد.
پس از بازديدهاي اوليه، هيئت فرانسوي در شوش و نمايندگان دولت ايران، برنامه اي براي 5 سال كاوش در چغازنبيل تحت نظر دومكنم و ميشالون در نظر گرفتند. این دو باستان شناس در مجموع پنج فصل در سال های 1936 الي 1939 و 1945 میلادی در چغازنبیل کاوش کردند. نتيجه این كاوش نمایان شدن چندين ديوار، بخشی از مسيرهاي آب، بخش هايي از بناي زيگورات، تعدادي از واحدهاي ساختماني واقع درجنوب شرق محوطه مقدس، واحدهاي معماري بين حصار دوم و سوم بود.
عمده كاوش هايي كه منجر به خواناسازي شهر دوراونتاش گرديد، متعلق به نه سال فعاليت باستان شناسي و مرمت هيئت رومن گيرشمن است. پس از دومکنم، رومن گیرشمن سرپرست کاوش های فرانسویان در خوزستان به مرکزیت شوش شد. گيرشمن در طول نه فصل حفاري (1962-1951 ميلادي) موفق شد بخش وسيعي از چغازنبيل را یعنی زيگورات، معابد، كاخ ها، واحدهای مسکونی و سه حصار با محدوده اي به وسعت 100 هكتار مساحت را کاوش كند.
پس از یک فاصله طولانی، فعالیت های باستان شناسی مجدد در سال 1377 در چغازنبیل آغاز گردید. در این مرحله جدید استاد مهدی رهبر در سال 1377 کاوش مختصری به صورت چندین گمانه انجام داد. از سال 1378 دانشگاه ماینز به سرپرستی دکتر بهزاد مفیدی، فصل جدیدی از مطالعات باستان شناسی را با روش های نوین آغاز نمود.
در فصل جدید مطالعات چغازنبیل، بررسي سطح الارضي در منطقه انجام و در آن ساختارهايي در نقاط مختلف شهر شناسايي شد. علاوه بر این تمام محدوده شهر شبكه بندي و به منظور شناسايي كاربري بناها و تاريخنگاري، سفال و ساير اشيا در هر شبکه جمع آوری شد. همچنین در سه سال در مجموع 33 هكتار از مساحت شهر با روش ژئوفيزيك بررسی شد. در زمستان 1378 نیز برای شناسايي قسمت هاي مختلف سيستم دفع آب هاي باران ، در پاييز سال 1378 و بهار 1380 با هدف شناخت ساختار و كاربري دروازه هاي حصار مياني و مسيرهاي ارتباطي شهر و در نهایت در سال هاي 1380 و 1381 دو كارگاه در محدوده جنوبي تمنوس كاوش شدند.
زیگورات
بارزترین بنای شهر ال اونتاش زیگورات آن بوده که در مرکز شهر برپا شده است. زیگورات به بناهای مطبقی گفته میشود که به عنوان معبد یا مکانی مذهبی استفاده میشدهاند. سنت زیگورات سازی یک سنت قدیمی از هزاره چهارم پیش از میلاد در بینالنهرین است که در هزاره دوم این سنت در بینالنهرین توسط کاسیها و در جنوب غربی ایران توسط ایلامیها احیا میشود. زیگورات شهر ال اونتاش با وجود آنکه از زیگوراتهای بینالنهرینی الهام گرفته است، ویژگیهای مخصوص به خود را در ساخت، تزئینات و کاربری دارد.
زیگورات چغازنبیل یک بنای مربع است که هر ضلع آن حدود 105 متر طول دارد. چهار گوشۀ بنای زیگورات دقیقا منطبق بر چهار جهت اصلی جغرافیایی است. زیگورات در پنج طبقه به ارتفاع 52 متر ساخته شده که امروزه فقط دو و نیم طبقه از آن یعنی 25 متر باقی مانده است. بر روی طبقه چهارم زیگورات احتمالا معبد اعلی ساخته شده که امروزه آثاری از آن وجود ندارد و صرفا گل میخها و آجرهای لعابدار باقی مانده، به وجود این معبد اشاره میکنند.
در هر چهار طرف بنا، پلکانهایی تعبیه شده که به ورودی زیگورات در طبقه اول میرسیده است ولی براي صعود به طبقات بالاتر از پلكان ضلع جنوب غربي استفاده میکردهاند. ابعاد چهار دروازه زیگورات تقریبا اندازه هم هستند، تعداد پلکانهای دروازهها نیز اختلاف کمی دارند و این اختلاف جزئی با توجه به شیب زمین در نظر گرفته شده است. این پلهها آجری هستند و با لایهای از سنگچین حفاظت میشدند. بر روی بخشهایی از پلکانها که در نهایت به معبد اعلی میرسیده، طاقهای هلالی ساختهاند. به نظر ميرسد درهاي اين دروازهها با ميلههاي شيشهاي تزئين شده بودند. در دو طرف دروازههای ورودی این بنا، معمولاً مجسمه حیوانات به عنوان نگهبانان زیگورات قرار داده میشد. دو نمونه از این مجسمهها در کاوشها پیدا شدند. یکی مجسمه شیردال (شیرعقاب) است که امروزه در موزه هفت تپه نگهداری میشود و دیگری مجسمه گاو نر که در سالن ایران باستان موزه ملی قرار دارد.
گیرشمن در خلال کاوش متوجه شد که بنای زیگورات در دو مرحله ساخته شده است. در مرحله اول، یک حیاط مرکزی مربع که رواقها و اتاقیهای باریک و کشیده در دورتادور آن ساخته شده است. ورودی بعضی از اتاقها در حیاط مرکزی و بعضی دیگر از بیرون بوده است. این حیاط و اتاقهای آن بر روی سکویی آجری که طول هر ضلع آن 105 متر است، ساخته شد. در مرحله دوم، رواقها و ورودی اتاقهایی که از حیاط مرکزی باز میشدند، مسدود شده و حیاط مرکزی با انبوهی از خشت در سه ارتفاع مختلف پر شده که به ترتیب طبقات دوم، سوم و چهارم را شکل دادهاند، در واقع پی هر سه این طبقات از کف طبقه اول شروع میشود. بنابراین زیگورات چغازنبیل یک هسته خشتی توپر است که پوستۀ آجری بر روی آن کشیدهاند. بر روی طبقه چهارم، معبد اعلی به صورت یک اتاق ساخته شده بود. این معبد اعلی یا همان کوکونوم (Kukunum) به ناپیریشا یکی از خدایان بزرگ مردم ساکن کوههای سرزمین ایلام تقدیم شده است.
معابد این شوشیناک در طبقه اول زیگورات و در ضلع جنوب غربی آن قرار گرفتند. معبد این شوشیناک ب، در سمت راست ورودی زیگورات قرار دارد. ورودی این معبد با طاقی هلالی قابل مشاهده و از چندین اتاق تشکیل شده است. معبد این شوشیناک الف نیز در سمت چپ ورودی زیگورات قرار دارد که ورودی آن از حیاط مرکزی بوده و در مرحله دوم ساخت مسدود شد. پس از آن دسترسی به این معبد از سقف طبقه اول و با پله امکان پذیر بوده است.
در دور تا دور بدنه بنای زیگورات یک ردیف آجر کتیبه دار وجود داشته که هر ده رج تکرار شده است و متن آن دلایل ساخت، نام سازنده، مصالح و تزئینات به کار رفته در آن را معرفی میکند. در ترجمه يكـي از این آجر نوشتهها چـنين آمده:
(( من "اونتاش نَپيريشا" با آجرهاي طلايي رنگ، نقرهای رنگ، سنگهاي عقيق سياه، سنگهاي سفيد و سنگهاي... اين معبد مطبق را ساختم و به خدايان “نپيريشا و اينشوشينك” از محله مقدس هديه كردم. كسي كه آن را ويران كند و كسي كه آجرهاي آن را منهدم كند، كسي كه طلا و نقرهاش را، سنگهاي عقيق سياه، سنگهاي سفيد و سنگهاي... و آجرهايش را بر دارد و به محل ديگري ببرد، باشد كه نفرين خدايان محله مقدس "نپيريشا، اينشوشينك و كريريشا" بر سرش نازل شود و باشد كه نسل او در زير خورشيد برچيده شود)).
در مجموع حدود 6500 آجر کتیبهدار در این محوطه به دست آمده است.
بر روی هر یک از وجوه طبقه اول زیگورات چهار ناودان، آبهای سطح و ناودان پنجمی آبهای پلکان و درهای هر وجه را جمع میکرد. این ناودانها وقتی به سطح مصطبه میرسند به صورت آبراهی سرپوشیده با تاق هلالی امتداد مییابند و در صحن نیز احتمالا از طریق آبراهی به چاههای موجود سرازیر میشدند. در هر وجه طبقه دوم زیگورات نیز دو ناودان وجود داشته است که به طبقه اول منتهی میشدند. این ناودانها و آبراهها با قیر و گچ پوشیده شدهاند. برای جلوگیری از سقوط عمودی و تند آب، در بعضی نقاط آبراهها را به صورت پلکانی میساختند.
موزه هفتتپه
موزه هفتتپه داراي سه سالن نمايش است. براي هر كدام محتواي جداگانهاي تعريف شده و بر اساس آن اشيا و آثار به نمايش گذاشته شده است.
اين اشيا گوياي فرهنگ، آداب و رسوم و ميزان دانش در دوره ایلام در خصوص كتابت، مراسم آييني، مهارت در برخي صنايع همچون سفالگري، ريختهگري فلز و معماري است. اگر چه غالب آثار موزه هفت تپه مربوط به دوره ايلام ميانه و از دو محوطه هفت تپه و چغازنبیل است اما از دوره هاي پيش از ايلام (هزاره چهارم) و پس از آن (هخامنشي، اشكاني، ساساني، اسلامي) نيز اشيايي براي نمايش در موزه وجود دارد.
سالن اول:
مساحت اين سالن 72 متر و در واقع سالن معرفی است. محتواي اين سالن به قرار زير است.
- عكسها و پوستر هاي طراحي شده از کاوشهای دكترعزت الله نگهبان در هفت تپه و رومن گريشمن در چغازنبيل است.
- ماكتهاي ساخته شده از بناي زيگورات و چند سازه ديگر از محوطه چغازنبيل.
- تايم لاين پيش از تاريخ تا دوره اسلامي
- تابلوي راهنماي ويترين اشيا