ارتقای جایگاه میراث فرهنگی مهمترین هدف نامگذاری روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی

هدف از گرامی داشت چنین روزی، ارتقای جایگاه میراث فرهنگی و فرصتی است برای اطلاع رسانی در خصوص تنوع، آسیب پذیر بودن، نیازها، الزامات و مزایای حفاظت از بناها. هر ساله شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی موضوعی را برای دوستداران و مخاطبین این روز خاص و هدفمند نمودن فعالیت های یک ساله این شورا در نظر می گیرد. موضوع سال 2019 میلادی، «مناظر روستایی» تعیین شده و مقرر است همایشی با همین موضوع در اکتبر سال جاری در کشور مغرب- مراکش، برگزار شود.

برای گرامی‌داشت چنین روزی از کمیته‌های ملی، کمیته‌های علمی وابسته به این شورا و دیگر سازمان‌‌های علاقه‎مند به مشارکت در آن دعوت شده تا مسائل مربوط به مناظر روستایی و چالش‌های آن، نظیر حفاظت از آنها و نحوه ارتباط مناظر روستایی با توسعه پایدار را به بحث و بررسی بگذارند.

بنا به گفته متخصصین امر، مناظر روستایی از جمله ثروت های بی همتای میراث فرهنگی کشورها محسوب می شود که می بایست نسبت به حفاظت و برقراری ارتباط با جوامع آن، توجه بیشتری شود. از این روی، این روز فرصت مناسبی را فراهم می آورد تا نسبت به موضوعات مربوط به آن به بحث و گفتگوی بیشتر پرداخته شود.

مناظر روستایی چیست؟

در پاسخ به چیستی مناظر روستایی، می توان به «اصول ناظر بر مناظر روستایی به مثابه میراث»، در ایکوموس اشاره کرد که در مجمع عمومی 2017 این شورا به تصویب رسیده است. بر اساس اصل یاد شده، در تعریف مناظر روستایی چنین آمده است: «مناطق خاکی و آبی ناشی از تعامل انسان - طبیعت برای تولید غذا و دیگر منابع طبیعی تجدید پذیر، نظیر کشاورزی، دامداری و چوپانی، ماهیگیری و آبزی پروری، جنگل داری، جمع آوری گیاهان وحشی، شکار و استحصال منابع دیگری همچون نمک. مناظر روستایی منابعی چند منظوره اند.

در عین حال، همه مناطق روستایی از ابعاد فرهنگی برخوردارند که از سوی مردم و جوامع به آنها نسبت داده شده است: «یعنی همه مناطق روستایی منظر به شمار می روند.»  مناظر روستایی انباشت فزاینده ای از میراث ملموس و ناملموس بشری به حساب می آیند که دائماً در حال سازگاری یافتن با وضعیت محیطی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اند. مناظر روستایی از جمله شایع ترین نوع از مناظر فرهنگی به شمار می آیند.

مناظر روستایی در طی قرن ها و حتی هزاره ها، تعادل میان فعالیت های انسانی و محیطی را حفظ کرده اند. فعالیت-های بی شمار روزانه، در برخی موارد به تحولی آرام انجامیده و در موارد دیگر به دلیل ایجاد تغییرات در روش های تولید، پیشرفت های فناوری یا تغییرات اقتصادی و سیاسی به تحولات چشم گیری منجر شده است. میراث کنونی، شواهدی از دوره های گوناگون به شمار می آید که شامل مجموعه ای غنی و پیچیده از میراث ملموس، ناملموس و ماندگار است که در آن تغییر، تحول و تکامل بطور پیوسته تا زمانی که منظر روستایی زنده باشد، ادامه می یابد.

نقش جوامع در حفاظت از مناظر روستایی

در مقایسه با ضریب رشد جمعیت شهری که در سال 2017 رقم جهانی 82/54 % را به خود اختصاص داده، جمعیت روستایی از درصد رشد کمتری برخوردار بوده، ولی کماکان به رشد خود ادامه می دهد. این وضعیت اثر دو گانه ای را در مناطق روستایی ایجاد می کند، یعنی، در حالی که برخی از مناطق از سکنه خالی می شود برخی دیگر با مشکل ازدحام جمعیت روبرو شده اند. علاوه بر این، نمی توان رد پای اثرات زیست محیطیِ مناطق شهری را بر مناطق روستایی و تغییراتی که در مناظر روستایی ایجاد می کنند و نیز پیامدهای آن بر محیط زیست و جوامع را نادیده گرفت.

برخی از ویژگی های اصلی که در تعریف مناظر روستایی بکار می رود، شکنندگی و کارآمدی آنها است. در حالی که ایجاد هر تغییری در شرایط پویندگی و کارآمدی چشم انداز ممکن است با دگرگونی های مصیبت بار یا حتی به وانهادگی کامل و نابودی آن بیانجامد،  حفاظت از کاربری مناظر روستایی خود عاملی است بر بقای میراث ملموس و ناملموس آنها.

همانگونه که اشاره شد، شکنندگی و کارآمدی مناظر روستایی از خصیصه های اصلی در معرفی آنها است. شکنندگی در شرایطی پیش می آید که تغییراتی در شرایط پایدارِ منظرِ روستایی که زنده و رو به رشد است ایجاد شود. از سوی دیگر، کارآمدی زمانی است که حفاظت از آن به میراث ملموس و ناملموس آن قابلیت بقا می بخشد. 

مناظر روستایی، خود یکی از موضوعات اصلی فعالیت های حفاظت از محیط زیست به شمار می آید که در آن مشارکت جوامع و مردم محلی، از نقش به سزایی برخوردارند. حفاظت از مناظر روستایی بر رابطه میان میراث و جامعه دلالت دارد. فواید آشکار و مستقیمی که حفاظت از میراث با خود دارد نه تنها بر جوامعی که مناظر روستایی را ایجاد، اصلاح  و در حقیقت بار آن را حمل می کنند تأثیر می گذارد بلکه عاملی است بر بسط و توسعه جوامعی که این مناظر زیست محیطی را در خود حفظ کرده اند. در هر صورت کلیه این فعالیت ها به نفع همه ما است. این اصل، عاملی است که حفاظت از مناظر روستایی را نه تنها مهم، بلکه جذاب می کند.

منبع: سایت شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی

*دفتر امور بین الملل سازمان