بقایای اسکلت‎های انسانی نباید مورد بی‎مهری قرار گیرند

اولین متخصص زیست‎باستان‎شناس کشور:

بقایای اسکلت‎های انسانی نباید مورد بی‎مهری قرار گیرند

نخستین متخصص زیست‎باستان‎شناس کشور، این علم را موجب ایجاد پل ارتباطی میان باستان‎شناسی و علوم پزشکی دانست و عنوان کرد: بقایای اسکلت‎های انسانی نباید به هیچ‎وجه در باستان‎شناسی مورد بی‎مهری قرار گیرند.

به گزارش روابط عمومی اداره‎کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان، دکتر زهرا افشار در حاشیه برگزاری ششمین نشست تخصصی باستان‎شناسی، تاریخ و فرهنگ خوزستان اظهار کرد: سعی ما در این نشست بر آن بود که اطلاعاتی کلی درخصوص انسان‎شناسی زیستی و نحوه برخورد با بقایای اسکلت‎های انسانی که از سایت‎های باستان‎شناسی به دست می‎آید، را در اختیار علاقه‎مندان و باستان‎شناسان قرار دهیم چراکه فراگیری این مبحث لازمه کار باستان‎شناسان است.

او ادامه داد: فراگیری این نکات، ارزش بقایای اسکلت‎های انسانی را به گونه‎ای بهتر به تصویر می‎کشد زیرا در سایه فراگیری این مباحث، باستان‎شناسان قادر خواهند بود اطلاعات دقیقی را در باب باستان‎شناسی کسب کنند؛ افزون بر این،نکات مطرح شده در این نشست، علاوه بر افزودن نکات مفید در باره‌ی باستان‎شناسی، باعث ایجاد پل ارتباطی میان باستان‎شناسی و علوم پزشکی می‎شود.

این زیست‎باستان‎شناس عنوان کرد: مطالعات انسان‎شناسی و بقایای اسکلت‎های انسانی به ما کمک می‎کند تا در راستای باستان‎‎شناسی، بازسازی زندگی در گذشته را نیز هدف قرار دهیم و سبک زندگی انسان‎هایی که در گذشته تمدن‎‎ها، هنرها و جنگ‎‎ها را آفریدند به تصویر بکشیم.

او در ادامه با بیان این‎که بقایای اسکلت‎های انسانی نباید به هیچ‎وجه در باستان‎شناسی مورد بی‎مهری قرار گیرند افزود: تمرکزها نباید صرفاً روی اشیای زرق و برق‎دار همچون سفال‎ها باشد؛ بلکه باید خالق این آثار نیز مورد مطالعه قرار گیرند تا به واسطه آن از جنبه‎های مختلف زندگی آنان همانند تغذیه، سبک زندگی، رفتار اجتماعی و رنج‎های متحمل شده بر آن‎ها نیز آگاه شد.

افشار تصریح کرد: سعی من بر آن بود تا در این نشست معرفی مختصری در این حوزه ارائه دهم چرا که این موضوع در ایران ناشناخته مانده است و دیدگاه بیشتر باستان‎شناسان از مبحث زیست‎باستان‎شناسی، فقط انجام آزمایش روی استخوان است؛ این در حالی است که می‎توان با مطالعات بالینی، ماکروسکوپی و غیرتخریبی، اطلاعات وسیعی درخصوص اسکلت‎ها کسب کرد که پازل باستان‎‎شناسی را تکمیل می‎کنند؛ پازل‎هایی ازجمله پزشکی مدرن، داروشناسی، روش‎های درمان، تشخیص منشاء درمان و تکامل بیماری‎ها.

او بیان کرد: متاسفانه به دلیل نوین بودن رشته زیست‎باستان‎شناسی که قدمتی حدود 25 سال را دارا است و این‎که در ایران متخصص زیست‎باستان‎شناسی تاکنون وجود نداشته و من نخستین فردی هستم که در این زمینه فعالیت می‎کنم، مطالعاتی تا به امروز روی اسکلت‎ها انجام نشده است که آن‎هم ناشی از کم‎اطلاعی بوده است.

این متخصص زیست باستان‎شناس با اشاره به این‎که آخرین مطالعاتی که روی اسکلت‎های ایران انجام شده در جنگ جهانی دوم بوده است که با شیوه‎های خاص آن دوران انجام شد اضافه کرد: پس از آن دوره، مطالعات سیستماتیک و آکادمیکی که توسط متخصصان آگاه انجام شده باشد را سراغ نداریم.

او گفت: به همین دلیل تصمیم گرفتم این کار و آموزش تخصصی آن را آغاز کنم و آن را در آینده نیز ادامه دهم تا بتوانم در صورت همکاری، اسکلت‎‎ها را در سطح جمعیتی مقایسه کنم و مطالعاتی براساس استانداردهای تعیین‎شده انجام دهم.

افشار، اساس مطالعه استخوان‎ها را انجام آن توسط شخصی آگاه عنوان کرد و افزود: این مطالعات باید براساس پروتکل‎ و استاندارهای تعیین‎شده در سطح جهان باشند تا به واسطه آن بتوان نتایج مطالعات را با سایر مطالعات مقایسه کرد.

او خاطرنشان کرد: مطالعه اسکلت‎ها از هر منظر، جذابیت دارد. این مطالعات ممکن است در خصوص رژیم غذایی، الگوی رشد کودکان در جامعه، بیماری‎ها و مقایسه جمعیت‎های گذشته باشد.

این زیست‎باستان‎شناس با اشاره به موارد مهم در موضوع حفاظت از استخوان‎های مکشوف حین انتقال از سایت تا محل آزمایشگاه گفت: زمانی که خاکبرداری روی اسکلت انجام می‎شود، ابزارهای کاوش باید حتما روی سطوح چوبی ظریف قرار گیرند تا خدشه و خراشی به استخوان وارد نشود چرا که استخوان‎ها بسیار حساس هستند و با درفش، بیل، کلنگ و وسایلی از این قبیل آسیب خواهند دید.

او افزود: فردی که کار کاوش اسکلت را انجام می‎دهد باید دارای حداقل دانش درخصوص آناتومی بدن باشد و جهت اسکلت را تشخیص دهد.

افشار اضافه کرد: چنانچه نور آفتاب به صورت مستقیم به اسکلت تابیده ‎شود، از آنجا که باعث خشک شدن و ترک برداشتن آن می‎شود، باید دقت کرد سطحی را که مورد کاوش است با یک پلاستیک یا روکش پوشانده شود تا فرآیند از دست رفتن رطوبت به کندی صورت گیرد.

او یادآور شد: تا زمانی که کار کاوش به اتمام نرسیده است، نباید نمونه برداری انجام شود مگر در شرایط خاصی که تصور می‎شود اگر کار به روز بعد کشیده شود، در این فاصله ممکن است محیط آلوده شود. زمانی نیز که کار کاوش به اتمام رسید نمونه‎ها جمع‎آوری می‎شوند.

این متخصص زیست‎باستان‎شناس اظهار داشت: در نمونه‎برداری، حدود 15 کیسه‎ پلاستیکی زیپ‎دار برای هر اسکلت نیاز است. استخوان‎های بلند دست‎ که سه عدد هستند باید درون یک کیسه قرار گیرند و مشخصات آن‎ها از جمله دست راست یا چپ باید روی کیسه‎ها نوشته شوند؛ ضمن این‎که روی کیسه‎ها نیز حتما باید سوراخی تعبیه شود تا جریان هوا درون کیسه برقرار باشد زیرا اگر رطوبت زیاد درون کیسه‎ها وجود داشته باشد منجر به تولید قارچ و کپک روی استخوان‎ها شود.

ششمین نشست تخصصی باستان‎شناسی، تاریخ و فرهنگ خوزستان با محوریت انسان‎شناسی زیستی و نحوه برخورد و مطالعه اسکلت‎های انسانی به دست‎آمده از سایت‎های باستان‎شناسی بعد از ظهر شنبه (16 دی 96) با حضور دکتر زهرا افشار، نخستین متخصص زیست‎باستان‎شناس کشور و یکی از اعضای متخصص به کار گرفته شده در هیأت کاوش نجات‎بخشی در اندیمشک و با شرکت دانش‎پژوهان، کارشناسان باستان‎شناسی و دانشجویان علاقه‎مند در محل سالن جلسات اداره‎کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان برگزار شد.

گفتنی است زهرا افشار دارای دکترای زیست‎باستان‎شناسی و بیماری‎های باستانی از دانشگاه دورهام انگلستان است که با هدف معرفی این رشته و انتقال دانش آن به پرسنل و پژوهشگران میراث فرهنگی خوزستان، به منظور برگزاری نشستی به اداره‎کل میراث فرهنگی خوزستان دعوت شد.