روزی که آوینی «مرتضى» شد

سیدمرتضی آوینی را باید مهمترین چهره هنر انقلاب اسلامی و نماینده تام و تمام آن دانست. او که در سال های پیش از انقلاب در دانشگاه تهران معماری خواند و در فضای دانشکده هنرهای زیبا نفس کشید، در سال های منتهی به انقلاب وقتی برای نخستین بار نوار سخنان امام را از فرهاد مهراد(خواننده معروف وصاحبخانه آوینی) گرفت و شنید، چیزی در دلش تکان خورد و آن را رها نکرد. به قول همسرش «مریم امینی»، مرتضی همواره در تکاپو بود و نحله های مختلف فکری را می آزمود اما پس از مدتی آن ها را رها می کرد. تا این که به امام خمینی رسید و به نوعی آرامش عمیق دست یافت. انگار آن چه به دنبالش بود را یافته بود.
 

برای آن ها که آوینی را در سال های دانشکده می شناختند و با او حشر و نشر داشتند، تبدیل کامران به سیدمرتضی اتفاق غریبی بود. کامران آوانگارد پیش از انقلاب که در آن سال ها اشراف فوق العاده ای به شعر و ادبیات، موسیقی و تازه های علمی جهان داشت، حالا به مرتضی بدل شده بود که همه تجربیاتش را در خدمت ایده انقلاب اسلامی قرار داده بود و در این مسیر روز و شب نمی شناخت.
 

او ساعت ها در اتاق مجموعه روایت فتح می نشست، می نوشت و با دستگاه موویلا مستندهایش را تدوین می کرد. اصلا آدم دیگری شده بود و مقصد و ماوایش تغییر کرده بود؛ تا آن جا که همه نوشته های پیشین خود را در یک گونی ریخت و سوزاند. بهروز افخمی کارگردان سینما از قطعه شعر جذابی یاد می کرد که مرتضی پیش از انقلاب برای او خوانده بود و احتمال می داد با سایر نوشته هایش از بین رفته باشد.


به هر حال حالا آوینی، مرتضی بود و بر سینما و مبانی نظری هنر متمرکز شده بود. او که در سال های ابتدای انقلاب برای سازندگی به مناطق محروم کشور می رفت، در گروه جهاد دوربین به دست گرفت و مستندهایی درباره شرایط اجتماعی مناطقی از کشور ساخت که پیش از آن اعتنایی به آن ها نمی شد. تا این که جنگ آغاز شد و مرتضی را به خود فراخواند.
 

 جنگ برای مرتضی نقطه اتصال انقلاب اسلامی با بعثت پیامبر بود. اگر قیام پیامبر برای مقابله با جاهلیت اعراب بود،  انقلاب ایران برای مبارزه با جهالت ثانی و مدرن ظهور کرده بود. جنگ برای مرتضی گشوده شدن دروازه ای به آسمان بود تا یاران آخرالزمانی امام عصر، نوری بر ظلمت جهان بتابانند و آسمانی شوند. یادآوری جملاتی از آوینی در رثای شهیدان شاید بتواند نگرش او را بهتر روشن کنند. آن جا که گفت: «پندار ما این است که شهدا رفته اند و ما مانده ایم، ام حقیقت آن است که زمان ما را با خود برده است و شهدا مانده اند.»
 

یا آن جا که در غم جا ماندن از قافله عشق، گفت: «ای شقایق های آتش گرفته، دل ما نیز شقایقی است که داغ شهادت شما را بر دل دارد. آیا آن روز نیز خواهد رسید که بلبلی دیگر در وصف ما سرود شهادت بسراید.»
 

آن چه تاکنون ذکر شد، خاطره مجموعه به یادماندنی روایت فتح و سایر مستندهای جنگ سیدمرتضی آوینی را زنده کرد. اما او پس از جنگ، در جبهه ای دیگر از هنر انقلاب نیز درخشید. مجموعه کتاب ها و مقالات متعدد او در زمینه هنر و به خصوص سینما، هنوز منبع اصلی درک ما از ماهیت و رویکردهای هنر انقلاب اسلامی است. نوشته هایی متاثر از تفکر عمیق دینی در کنار شناخت دقیق از جهان معاصر که مطالعه آن ها به جد توصیه می شود.


البته آوینی در این مسیر مخالفانی غیر از جریان شبه روشنفکری داشت. آن ها که در روزهای جنگ با او در یک جبهه بودند، حالا ایده ها و نظراتش را برنمی تابیدند. چه وقتی درباره ماهیت سینما و نسبت آن با انقلاب اسلامی سخن می گفت و چه زمانی که نقدی بر فیلم های روی پرده می نوشت. شاید آشناترین نمونه آن به نقد آوینی بر فیلم «عروس» بهروز افخمی بازگردد. وقتی آوینی عروس را به خاطر سیر تحول کاراکتر اصلی فیلم، نمونه سینمای مطلوب نامید، او را با زشت ترین کنایه ها تخریب کردند.


سال های پایانی زندگی سیدمرتضی آوینی از این جهت برای او سال های دشواری بود. تا این که در نهایت در روز بیستم فروردین سال هفتاد و دو وقتی برای ساخت مستند تازه اش درباره جنگ به مناطق جنوب کشور رفته بود، روی مین رفت و به آرزویش رسید. حالا «نامگذاری روز هنر انقلاب» مصادف با شهادت سیدمرتصی آوینی معنادار می شود؛ هنرمندی که انقلاب اسلامی را زیست و جانش را در مسیر آن داد. 


این روزها سخن از این که اگر سیدمرتضی آوینی امروز بود، چگونه می اندیشید و چه می کرد، در میان گروه های مختلف فکری فراوان است. اما شاید تنها سخنی که می توان گفت تاکید بر تکاپوی بی پایان مرتضی برای یافتن حقیقت و تسلیم شدن در برابر آن است. 


روابط عمومی و امور بین الملل اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خوزستان، یاد و خاطره میراث دار هنر ناب انقلاب اسلامی، هنرمند متعهد بسیجی، شهید سید مرتضی آوینی را همزمان با 20 فروردین روز هنر انقلاب اسلامی گرامی میدارد.