محور دفاع‌مقدس در کنار جاذبه‌های طبیعی، روستایی، تاریخی، وجود رودخانه‌های پرآب و بازارهای خاص، یکی از اصلی‌ترین ظرفیت‌های گردشگری منطقه آزاد اروند به ویژه شهرستان خرمشهر است.
به گزارش روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خوزستان، جای‌جای خرمشهر و تمام کوچه‌ها و خیابان‌های این شهر در دوران دفاع مقدس، صحنه مبارزه، رشادت‌ها و جانفشانی جمع کثیری از بهترین فرزندان این خاک و بوم بوده است و بسیاری از این فضاها پس از پایان جنگ و دوران بازسازی این شهرستان، تخریب و دوباره‌سازی شد؛ با اینحال، هنوز در قسمت‌هایی از شهر علائم و زخم‌ها بسیاری حاکی از اصابت ترکش‌های فراوان روی ساختمان‌های شهر در آن دوران است.
یکی از کارهای رژیم بعث، نوشتن شعارها و بیانیه‌های خود روی دیوارهای ساختمان‌های شهر برای تضعیف روحیه نیروهای ایرانی بود که هم‌اکنون تعداد انگشت‌شماری نوشته از آن دوران مربوط به نیروهای بعث روی این دیوارها باقی مانده است که یکی از معروف‌ترین این نوشته‌ها، جمله "جئنا لنبغا" به معنی "آمدیم که بمانیم" است که خوشبختانه با عنایت خداوند متعال و بسیاری از بهترین جوانان ایران، این اتفاق هیچ‌گاه رخ نداد.
این در حالی است که شهید بهروز مرادی از دانشجویان دانشگاه هنر اصفهان بود که در جبهه ایران کار فرهنگی انجام می‌داد و در زیر جملات عراقی‌ها و برای روحیه‌دهی به نیروهای خودی مینوشت "آمدیم نبودید" که متأسفانه امروز به غیر از تصاویر موجود هیچ‌گونه نوشته‌ای از آن باقی نمانده است.»
به‌منظور ثبت جانفشانی‌ها و رشادت‌های فرزندان این خاک و بوم، در شهریورماه سال جاری با تهیه پرونده ثبتی یکی از شاخص‌ترین نقاط باقی‌مانده از دوران دفاع‌مقدس توسط اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان خرمشهر و ارائه آن در کمیته ثبت آثار وزارت میراث‌فرهنگی کشور، آن محدوده شهری واجد شرایط ثبت معرفی و در ادامه در زمستان سال جاری حکم ثبتی آن با عنوان "شواهد باقی‌مانده از جنگ در دوران دفاع مقدس در کوچه بن‌بست یک خیابان دلگشا" به استاندار خوزستان ابلاغ شد.»
کوچه بن‌بست یک خیایان دلگشا شامل دو ساختمان دو طبقه و یک دیوار است که بر آن نوشته‌هایی از عراقی‌ها و نیر آثار و علائم بسیاری از اصابت ترکش حک شده است؛ این محدوده از خرمشهر پیش از آزادسازی شهر در دست عراقی‌ها بود و آن‌چه مسلم است نیروهای ایرانی برای بازپس‌گیری این محدوده و شهر، رشادت‌های بسیاری داشته‌اند و به عبارتی این کوچه یکی از شواهد بی‌مانند باقی‌مانده از آن دوران است.
در خصوص ثبت آثار باقی‌مانده از دوران دفاع‌مقدس و براساس مطالعات صورت‌گرفته توسط اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان خرمشهر، محور دفاع‌مقدس در کنار جاذبه‌های طبیعی، روستایی، تاریخی، وجود رودخانه‌های پرآب و بازارهای خاص، یکی از اصلی‌ترین ظرفیت‌های گردشگری این منطقه است.
از همین‌رو، این اداره با آگاهی از ارزش‌های نهفته درخصوص آثار باقی‌مانده از آن دوران به شناسایی و تهیه پرونده ثبت‌ملی تعدادی این بناها اقدام کرده است که خوشبختانه همه پرونده‌های ارسال‌شده در سال جاری مورد تأبید وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی کشور واقع شد و بناهای مدنظر ثبت ملی شد؛ در این میان، باید به این نکته نیز اشاره داشت که پرونده دو اثر بنام «پل آزادی» و «ساختمان قدیم بندرخرمشهر» توسط خانم نجلا درخشانی پژوهشگر حوزه میراث‌فرهنگی به‌صورت افتخاری تهیه شدند و در نهایت این دو اثر نیز به ثبت‌ملی رسیدند.
پل آزادی خرمشهر با طول ۶۱۶ متر و عرض هشت متر و پیاده‌رویی به عرض یک متر و بیست‌سانتیمتر، به لحاظ سوابق باقی‌مانده از جنگ، یکی از مکان‌های خاطره‌انگیز ارزشمند برای بسیاری از رزمندگان است؛ این پل ۶۱ ساله به‌عنوان آخرین سنگر مقاومت رزمندگان در دوران جنگ شناخته شده است که یادگار دوران مقاومت ۴۵ روزه است که سرانجام رژیم بعث در عملیاتی شبانه با کارگزاری مواد منفجره، نیمی از پل را تخریب کرد تا نیروهای ایران نتوانند برای مبارزه با عراقی‌ها از سمت جنوبی شهر که هنوز در اختیار نیروهای ایرانی بود وارد شوند. تصویر این پل در لحظه آزادی خرمشهر که جمع زیادی از نیروهای ایرانی روی آن قرار دارند و به شادی پس از پیروزی می‌پردازند، از تصاویر معروف باقی‌مانده از آن دوران است. نیمه تخریب‌شده این پل نیز بلافاصله پس از پایان جنگ بازسازی شد تا راه ارتباطی شمال و جنوب این شهرستان به راحتی برقرار شود.
ارزش‌های خاطره‌ای این اثر، اصلی‌ترین عاملی بود که این پل را واجد شرایط ثبت در فهرست آثار ملی قرار داد؛ ضمن این‌که ذکر این نکته هم حائز اهمیت است که این پل، تنها پلی در کشور است که سه تمبر یادبود برای آن در طول سال‌های گذشته به چاپ رسیده است.
همچنین در چهارم مهرماه 99 و در هفته دفاع‌مقدس، حکم پرونده ثبتی یکی دیگر از بناهای باقی‌مانده از جنگ در این شهرستان با عنوان "ساختمان قدیم بندر خرمشهر" که در تابستان امسال ابلاغ شده بود نیز در مراسمی با حضور دیگر مسئولان شهرستان در برنامه‌ی تدارک دیده‌شده توسط اداره میراث‌فرهنگی خرمشهر، قرائت شد که این اقدام در راستای همسوکردن همه ادارات این شهرستان در راستای حفظ آثار باقی‌مانده از جنگ به‌عنوان بخشی از مواریث این شهرستان صورت گرفت.
اقدامات انجام‌شده توسط اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خرمشهر طی سال‌های اخیر درخصوص موضوع نگهداری آثار باقی‌مانده از رشادت‌های بهترین جوانان ایران از راه حفظ شواهد ملموس و ثبت آثار باقی‌مانده از دوران جنگ، خوشبختانه و با عنایت الهی به تهیه کتابی در خصوص اهمیت حفظ این آثار، شناسایی 21 بنای ارزشمند و ثبت سه بنا در فهرست آثار ملی منجر شده است.
نحوه حفاظت و قوانین حاکم بر آثار ثبتی باقی‌مانده از جنگ، همانند نحوه برخورد با آثار تاریخی و قوانین حاکم بر این آثار است و به عبارتی هرگونه دخل و تصرق در خصوص این آثار جرم است و قانون برای کسانی که به این آثار آسیب وارد می آوردند مجازاتهای سنگین درنظر گرفته است.
*سجاد پاک‌گهر ـ رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خرمشهر
