طراحی مرمت یک بنا و بافت ارزشمند که حاوی ارزش‌های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، معماری و... است آخرین حلقه از مجموعه اقداماتی است که در فرآیند مرمت بنای تاریخی انجام می‌شود.
به گزارش روابط عمومی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان، نعمیه سیمری، کارشناس ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، به مناسبت هفته میراث فرهنگی در یادداشتی نوشت: این مرحله از کار مجموعه اقداماتی را دربرمی‌گیرد که در اثر شناخت همه‌جانبه اثر و پس از انجام مطالعات اولیه تاریخی، کالبدی معماری و ساختاری بنا و انجام مطالعات آسیب‌شناسی به منظور تضمین حیات و تداوم حضور اثر تاریخی در عرصه شهری صورت می‌پذیرد.
در این میان مبانی نظری طرح حفاظت و مرمت به عنوان اندیشه پشتیبان اقدامات عملی با بازبینی منشورها و کنوانسیون‌های بین‌المللی و ملی و انطباق مفاد آنها با ارزش‌های حاکم در بنا، راهبردها و سیاست‌های کلی مداخله در بنا را مشخص کرده و از انجام مداخلات غیراصولی جلوگیری می‌کند.
قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی ناظر بر اقدامات مرمتی در جهان در بسیاری از موارد، تکلیف و وظیفه مرمت‌گران را در برخورد با عناصر تاریخی و فرهنگی مشخص و روشن کرده و مرمت‌گران بنا به سوگندی ناخورده خود را موظف به رعایت این قوانین می‌دانند اما در هر کشور و جامعه خاص، قوانین و موازینی مختص و متناسب با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی آن کشور نیز وجود دارند که گاهی مکمل و گاهی ناقض قوانین بین‌المللی هستند که به عنوان عرف آن کشور شناخته می‌شوند.
در کنار تمامی این قوانین و ضوابط برای هر اثر تاریخی نیز به تناسب ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و کارکردی خود می‌توان قوانین و مبانی خاص آن را تدوین کرد که هم با قوانین بین‌المللی و هم ضوابط کشوری همخوانی و تناسب داشته باشد.
اگرچه آخرین کنوانسیون‌ها و قطعنامه‌ها و منشورهای بین‌المللی به عنوان یک مبانی مورد قبول باید مورد تأمل قرار گیرند اما باید توجه داشت هر بنای تاریخی با وجودی که به عنوان یک مفهوم تاریخی تابع مفاهیم این کنوانسیون‌ها و قطعنامه‌ها است با این وجود هر اثر تاریخی موجودی است منحصربفرد که قادر است به صورت محدود در مسیری خارج از اصول مصوب قطعنامه‌ها نیز گام بردارد.
در این بین یکی از موضوعات اصلی در مرمت بناها و بافت‌های تاریخی رعایت اصول مبانی نظری اختصاصی مرتبط با بناها و بافت های تاریخی است.
مبانی نظری در مرمت بناها و بافت‌های تاریخی شامل اصول و مفروضاتی است که راهنمای فرآیند حفاظت، نگهداری و احیای این آثارند. مبانی بر حفظ اصالت، کارکرد و ارزش‌های فرهنگی ـ تاریخی بنا تاکید دارند و به توازن بین حفاظت و بهره‌برداری توجه می‌کنند. مهمترین اصل مبانی نظری در مرمت بناها و بافت‌های تاریخی اصالت محوری با تاکید بر حفظ ظاهر و ساختار مواد اصلی بنا در کمترین دخل و تصرف با هویت بافت اصلی همسان با سازگاری محیطی در حذف دخالت‌های غیرضروری به‌گونه‌ای که بافت اصلی در آن تغییری ایجاد نشود در هنگام بهره‌برداری در کنار حفظ ارزش‌های تاریخی و پایدار حفاظت بلند مدت در چارچوبی علمی و اخلاقی که تضمی کننده عمر آن در مقابل آسیب‌های طبیعی و انسانی باشد از اهمیت بسزایی برخوردار است.
دستورالعمل‌هایی از معیارهای بین‌المللی و روش‌های عملی مبانی نظری در مرمت بناها و بافت‌های تاریخی وجود دارد. این دستورالعمل‌های صادره از کمیته میراث جهانی که تاکید بر حفظ اصالت و هویت بناها، حداقل مداخله و استفاده از مواد سازگار، مستندسازی کامل قبل، حین و بعد از مرمت و جلوگیری از تغییرات غیرضروری و ناپایدار است.
همچنین مؤسسات بین‌المللی مرمت و حفاظت در اصل مرمت و بناها و بافت‌های تاریخی براساس تحلیل‌های تاریخی و فنی دقیق و نیز احترام به ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی، معماری بنا و توجه به ارزش‌های معنوی و کارکردی اثر در مرمت در اولویت قرار دارد.
روش‌های عملی مرمت نیز جزیی از مبانی نظری در مرمت بناها و بافت‌های تاریخی است که با هم‌پوشانی موارد دیگر با بررسی تاریخچه، ساختار و مواد اولیه بنا قبل از هر اقدامی در به‌کارگیری نوع مصالح و استفاده از تکنیک‌های سنتی برای حفظ و هویت‌سازی استفاده می‌شود. همچنین حفظ عناصر و ساختارهای اصلی در جلوگیری از تخریب بیشتر مورد بحث مرمت‌های حفاظتی تمرکز بیشتری دارد. باید توجه داشت در اصل باسازی در صورت نیاز در حدی که موجب تلف شدن هویت و اصالت نشود بخش‌های آسیب‌دیده ترمیم یا جایگزین می‌شوند و هنگام اجرای مرمت مستندسازی و ثبت تمامی مراحل مرمت باید به صورت دقیق باشد تا اطلاعات برای مرمت‌های بعدی محفوظ بماند.
نتیجه‌گیری نهایی تاکید بر اهمیت رعایت مبانی نظری در مرمت و حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی است. این مبانی، چارچوبی علمی، اخلاقی و فرهنگی را فراهم می‌آورند که تضمین‌کننده حفظ اصالت، هویت و ارزش‌های معنوی آثار تاریخی است. مرمت صحیح نه تنها باید با رعایت اصول اصالت و کمترین دخل و تصرف انجام شود بلکه باید توازن بین حفاظت، بهره‌برداری و چارچوب‌های بین‌المللی و ملی برقرار باشد.
همچنین انطباق و هماهنگی مقررات و قوانین داخلی با کنوانسیون‌ها و منشورهای بین‌المللی در کنار تحلیل‌های دقیق تاریخی و فنی، پایه‌های اهمیت‌دار در اجرای پروژه‌های مرمتی اثربخش و پایدار هستند. روش‌های عملی مرمت باید بر پایه مصالح سازگار، تکنیک‌های سنتی و حفظ عناصر اصلی بنا استوار باشد و مستندسازی کامل کلیه مراحل، آیینه شفاف و تضمین شرایط بهتر برای مرمت‌های آینده است.
در پایان، توجه به ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و معنوی همراه با احترام به تفاوت‌های هر اثر کلید حفظ میراث فرهنگی در بلندمدت است تا این آثار بتوانند رسالت خود را در انتقال هویت تاریخی و فرهنگی نسل‌های بعدی به سلامت انجام دهند.
