در خردادماه ۱۴۰۴ پس از هفت سال پیگیری مداوم، سند تک‌برگ عرصهی محوطه جهانی چغازنبیل به‌نام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان صادر شد.
عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه میراث‌جهانی چغازنبیل، به مناسبت صدور سند تک برگ چغازنبیل به نام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان، در یادداشتی نوشت: این رخداد در ظاهر گام ثبتی و حقوقی است اما در باطن نقطه عطفی بنیادین در فرآیند حفاظت ملی و بین‌المللی از این محوطه ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌رود.
مطابق با قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور (مصوب ۱۳۶۷) و نیز قانون حفظ آثار ملی (مصوب ۱۳۰۹)، تملک رسمی دولت بر عرصه و حریم آثار تاریخی یکی از پیش‌نیازهای کلیدی برای اجرای مؤثر طرح‌های حفاظتی، پژوهشی و مدیریتی در این محوطه‌هاست. در حوزه بین‌المللی نیز کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو درباره حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان، دولت‌های عضو را متعهد می‌سازد که حفاظت قانونی و اجرایی از اموال ثبت‌شده را تضمین کنند.
براساس راهنمای اجرایی کنوانسیون میراث جهانی، وظایف دولت‌های عضو در قبال اموال ثبت‌شده، شامل تهیه نقشه‌های دقیق عرصه و حریم، تضمین مالکیت عمومی یا تحت نظارت دولت، ایجاد چارچوب قانونی برای حفاظت پایدار و نیز استقرار یک سامانه مدیریت مؤثر و مشارکتی است. در بند ۱۰۹ این راهنما تأکید شده است که «دسترسی کامل مدیریت به عرصه ملک و تضمین کنترل حفاظتی از سوی دولت، یکی از شرایط اساسی برای حفاظت طولانی‌مدت از ارزش برجسته جهانی (OUV) اموال ثبت‌شده است.»
در این چارچوب، پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه، به‌عنوان نهاد تخصصی مستقر در محل، مسئول اجرای سیاست‌ها، طرح‌ها و اقدامات حفاظتی برپایه صیانت از ارزش‌های جهانی برجسته اثر جهانی چغازنبیل است. اما بدون مالکیت رسمی عرصه، اجرای کامل وظایف حفاظتی، نظارتی و مدیریتی ممکن نبود. صدور سند تک‌برگ به نام دولت، به مثابه رفع یکی از موانع ساختاری، اکنون امکان اقدام حقوقی علیه تعرضات، کنترل پروژه‌های عمرانی و فعالیت‌های مخرب پیرامونی، و برنامه‌ریزی درازمدت را فراهم می‌سازد.
از سوی دیگر، تجربه سال‌های گذشته نشان داد که فرآیند تثبیت مالکیت عرصه چغازنبیل، صرفاً یک کار ثبتی نبود بلکه نیازمند تعامل مستمر با ادارات ثبت، منابع طبیعی و دارایی و... و نیز بهره‌مندی از ظرفیت‌های حقوقی و تخصصی درون و بیرون وزارتخانه بود. این فرایند، الگویی است برای سایر پایگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور تا بدانند حفاظت از میراث، در کنار پژوهش و مرمت، نیازمند حضور جدی در عرصه حقوق اداری و تثبیت مالکیت عمومی است.
در نهایت، این دستاورد را باید در چارچوب مسئولیت‌های ملی ما نسبت به یک سرمایه جهانی تفسیر کرد. چغازنبیل، فراتر از یک بنای خشتی باستانی، نمادی است از حضور تاریخی ایران در قلب تمدن بشری. حفاظت از آن، به‌عنوان میراثی که برای بشریت معنا دارد، تنها با همگرایی قوانین ملی، تعهدات بین‌المللی و پیگیری میدانی ممکن می‌شود.
اکنون با صدور سند رسمی، پایگاه میراث جهانی چغازنبیل می‌تواند فصل نوینی از حفاظت حرفه‌ای، پژوهش ساختاریافته و مدیریت مشارکتی را آغاز کند؛ فصلی که در آن، حق حیات برای میراث، نه یک شعار بلکه یک قرارداد حقوقی و فرهنگی است.
