نقدی بر سریال یوسف پیامبر

مجموعه تلويزيوني يوسف پيامبر دوباره به صورت فیلم سینمایی درحال پخش داخلی است و از طرفی هر روز خبر فروش آن به یک کشور خارجی به گوش می¬رسد. شنیده¬ها حاكي از آن است كه کارگردان و نویسنده یوسف پیامبر اینک قصد ساختن مجموعه حضرت موسی را دارد!
مدتها انتظار مي¬رفت حداقل یکبار از ديدگاه تاریخی و باستان¬شناختي سریال يوسف پيامبر مورد نقد و بررسي جدی قرار بگیرد. اما هيچ¬گاه اين مهم صورت نگرفت. اينك كه كارگردان و نویسنده یوسف پیامبر قصد ساختن مجموعه¬اي جديد به نام حضرت موسی را دارد لازم به نظر مي¬رسد كه به مواردي از اشتباهات تاريخي و باستان¬شناختي فاحش صورت گرفته در ساخت مجموعه تلويزيوني يوسف پيامبر اشاره شود.
بنی اسرائیل درچه زمانی به مصر وارد شدند؟
درمجموعه یوسف پیامبر دوره تاریخی ورود حضرت یوسف و به تبع آن با یک فاصله زمانی آل یعقوب یا همان قوم بنی اسرائیل به ترتیب در زمان فرعون آمنحوتپ سوم و چهارم (آخن آتون) در نظر گرفته شده است. اما آیا کنکاش و جستجو در منابع نیز این موضوع را تأیید می¬کنند؟
برای بررسی این موضوع از سه دسته از منابع استفاده نموده و اطلاعات موجود در آنها را با هم تطبیق می-دهیم. این منابع عبارتند از: قرآن کریم و منابع اسلامی، کتاب عهد عتیق یا تورات و در نهایت منابع تاریخی و شواهد باستان شناسی.
در ابتدا به داستان یوسف (ع) که در قرآن کریم روایت شده است می¬پردازیم. این داستان نیز مانند اکثر روایات موجود در قرآن کریم کمتر نشانه دقیق زمانی و یا مکانی به همراه دارد. اما با اندکی دقت متوجه تفاوت بسیار ظریفی میان داستان یوسف(ع) و موسی(ع) که هر دو در یک جغرافیای مشخص یعنی سرزمین مصر رخ می¬د¬هند می¬شویم. قرآن مجید در داستان حضرت موسی(ع) به صراحت از لفظ فرعون برای نامیدن زمامدار مصر استفاده می¬کند. اما برای نامیدن فرمانروای مصر در زمان حضرت یوسف از لفظ ملک یا همان شاه استفاده می¬کند. آیا این تفاوت ظریف نشان دهنده این امر نیست که در زمان حضرت یوسف فرعونی درمصر وجود نداشته است.
اما بعد از قرآن کریم منبع بعدی ما تورات است که از قرار معلوم منبع اصلی نویسنده فیلم نامه مجموعه در مورد اسامی به کار رفته و سیر جریانات و وقایع داستان مجموعه می¬باشد. علي¬رغم اينكه تمامی برداشت¬هایی صورت گرفته از تورات بوده، اما دو موضوع اصلی در روایت تورات درمجموعه  به کلی از قلم افتاده اند. اول اینکه خاندان حضرت یعقوب در هنگام ورود به مصر70 نفر بوده¬اند و دوم اینکه حضرت یوسف تا صد و ده سال با احترام در میان مرد مصر زیست و سپس وفات یافت.
اینک ببینیم تطبیق این دو نکته با حقایق تاریخ مصر ما را به کجا می انجامد:
"آمنحوتپ چهارم" یا همان "آخن آتون" به روایت تاریخ بین شانزده تا هجده سال در نیمه قرن چهارده پيش¬از میلاد بر مصر فرمان رانده است. اگر این فرعون بلافاصله پس از به حکومت رسیدن خواب¬های معروف خود را دیده باشد، چهارده سال از سال¬های زمامداری او به سال¬های فراوانی و قحطی پس از آن اختصاص می¬یابد و اگر قول تورات را همانگونه که در مجموعه نیز به نمایش در آمد بپذیریم. یعنی اینکه تمامی زمین¬ها به تصرف فرعون درآمده و همه مردم مصر به غلامی او درآمدند ،کاهنان از قدرت افتاده، ثروتمندان فقیر شدند و یوسف(ع) محبوب¬ترین و قدرتمند¬ترین شخص مصر گردید، آیا منطقی است که تمامی این دستاوردها در پایان حکومت آخن آتن (يعني بين 2 الي 4 سال پس¬از دوره فراواني در مصر) نابود شده و مصر به حالت قبل بازگردد و دوباره کیش پرستش خدایان در مصر رواج یابد؟! پس یوسف (ع) کجاست؟!
از طرفی بر اساس شواهد باستان شناسی در پایان دوره آخن آتون و با مرگ او، انقلاب مذهبی صورت گرفته وتمام آثار مرتبط با او وکیش پرستش آتون محو وحتی نام این فرعون از لیست فراعنه مصر حذف گردید و تمام طرفداران خدای آتون (خدای مورد پرستش آخن آتون) مورد تعقیب و آزار  قرار گرفته و حتی به قتل رسیدند پس اگر هسته اصلی این دین را همانگونه که در مجموعه نشان داده شد آن هفتاد اسرائیلی زاده بدانیم چگونه آنها از آن مهلکه جان به سلامت بیرون برده¬اند و به حیات خود در مصر ادامه داده¬اند؟
مبحث قابل بررسی دیگر در این زمینه به واقعیات تاریخی در مورد قوم بنی اسرائیل درزمان حضرت موسی(ع) مربوط می¬شود. اکثر کارشناسان مذهبی و تاریخی بر این نکته اتفاق نظر دارند که ولادت حضرت موسی(ع) در زمان رامسس دوم، سومین فرعون از فراعنه سلسه نوزدهم اتفاق افتاده و خروج آن حضرت همراه قوم بنی اسرائیل در زمان مرنپتاه فرزند رامسس دوم.
فاصله زمانی میان فرعون آخن آتن (فرعونی که وقایع مجموعه یوسف پیامبردرآن اتفاق افتاد)  و رامسس دوم درحدود 150 سال می¬باشد و با در نظر گرفتن قواعد زیستی این دوره، زمانی کافی برای تبدیل قومی هفتاد نفری به قوم بزرگ و پرجمعیت زمان حضرت موسی(ع) نمی¬باشد.

دورانی بدون فرعون: با توجه به استدلال¬های ذکر شده و هچنین دلایل فراوان دیگر از جمله عدم وجود هر سند مکتوبی درمورد حضور حضرت یوسف(ع) در دربار فراعنه سلسله هجدهم این ﺳﺆال به وجود می¬آید که حضرت یوسف کی به مصر وارد شد؟
به عقیده اکثر کارشناسان ورود حضرت یوسف به مصر در دوره فترت دوم یا فاصله میان سلسه¬های سیزدهم و هیجدهم که نهاد فرعونی در مصر وجود نداشته به مصر وارد شده است. در این دوره مصر در تصرف اقوام آسیایی بیگانه¬ای با عنوان هیکسوس¬ها یا غریبه¬ها بوده است. دوران حکومت این بیگانه¬ها در مصر حدود دویست سال به طول می¬انجامد.
در این مجموعه صرف نظر از مبحث دوره حضور حضرت یوسف در مصر، متأسفانه با حجم عظیم اشتباهات مواجهیم که به سه دسته عمده قابل تقسیم میباشند.

اشتباهات تاریخی:
استفاده از شمشیرهای آهنی در عصر مفرغ:
دوره زمانی روی دادن مجموعه یوسف پیامبر طبق نظر نویسنده و کارگردان آن جناب آقای سلحشور درحدود سال 1300 ق.م می¬باشد. ازلحاظ علم باستان¬شناسی این زمان در انتهای عصر مفرغ (برنز ) و آغاز عصر آهن قرار دارد. زمانی که هیتیت¬ها از اقوام ساکن در آسیای صغیر موفق به استخراج و استفاده از آهن شده¬اند. در اين دوره یک چاقوی آهنی ارزشی برابر با گنحینه¬ای از طلا دارد، اما در تمام طول سریال ما با حجم انبوهی از آلات و ادوات آهنی از قبیل جنگ افزارها و وسایل زندگی روزمره مواجه¬ هستيم ؟!

استفاده مردم از مسكوكات پيش¬از اختراعش:
در تمامی طول مجموعه تمامی معاملات تجاری با سکه صورت می¬گرفت. اما نکته جالب این است که نخستين مسکوکات درقرن ششم پيش¬از میلاد (درحدود700 سال بعداز زمان آخن آتن) در لیدی (آسیای صغیر) ضرب شدند و نخستين پول رایج بین¬المللی در دوران داریوش اول شاهنشاه هخامنشی در این امپراطوری ضرب شد.

اشتباهات جغرافیایی:
محل قرار گیری اهرام :
درتمامی مدت مجموعه هرگاه با نمایی از رود نیل مواجه بودیم درپس زمینه اهرام ثلاثه یا سه هرم بزرگ دیده می شدند. اما درمورد این سه هرم باید گفت به ترتیب متعلق به خوفو، خفرع و منکورع فراعنه سلسله سوم فراعنه بوده و درمحلی به نام جیزه درنزدیکی ممفیس و یا قاهره امروزی  قرار دارند که با تبس یا محل نمایش آنها در مجموعه یوسف پیامبر درحدود 500 کیلومتر فاصله وجود دارد. علاوه برآن به این نکته نیز باید اشاره نمودکه در زمان آخن آتن اهرام هنوز شکل اصلی خود را داشتند. یعنی تمامی سطح آنها با پوشش یکدست از سنگ آهک سفید پوشانده شده بود.
که این پوشش تا قرون اولیه اسلامی وجود داشت و در این دوره از آن برای ساخت شهرهای فسطاط و قاهره استفاده گردید.
مصر کشوری با دو پایتخت:
از دوره سلسه های میانه به بعد مصر دارای دو پایتخت بوده است یکی شهر ممفیس به عنوان پایتخت سیاسی اداری و دیگری شهر تبس به عنوان پایتخت مذهبی آئینی نکته قابل توجه این است که در زمان فرعون آخن آتون و پس از رسمی شدن کیش آتون درمصر پایتخت به شهر تازه تاسیس آختاتون (افق آتون ) انتقال یافت تا به زعم فرعون از شهر سنتی آمون دوری شود. و این شهر تاپایان حیات آخنآتون به عنوان پایتخت مصر ایفای نقش نمود و پس از آن بود که متروک گردید و آثار آن نیز توسط فراعنه بعدی نابود شد.(بقایای این شهر امروزه در محلی به نام تل امرنا قرار دارد). اما سیر تمام وقایع درمجموعه یوسف پامبر درشهر تبس اتفاق می افتد.

تاج مصر متحد(پشنت):
یکی از بارزترین نشانه های فراعنه مصری استفاده از تاج پشنت یا تاج مصر متحد بوده است. این تاج از ترکیب تاجهای سرخ مصر سفلی وسفید مصر علیا به وجود آمده و نماد اتحاد دوسرزمین میباشد.درطول پخش مجموعه هیچگاه چه در زمان آمنحتوپ سوم وچه در زمان اخن آتون این تاج برسر فرعون دیده نشد.

نشانی خاندان سلطنتی بر پیشانی همه مردم:
مار کبرا درمصر نماد چشم آتشین رع و از نشانه¬های خاص خاندان سلطنتی است و فقط فرعون و افراد درجه یک خاندان سلطنتی حق استفاده از این نشان را داشته¬اند. اما در طول سریال این مار کبرا را می¬شد بر پیشانی تمامی مردم مصر مشاهده کرد.

معابد مصری:
معابد سنتی مصر دارای یک ساختار واحد ومشخص میباشند که شامل دروازه های دوبرجی درورودیها حیاطهای متعدد تالارهای ستوندار ودر نهایت نهانخانه یا اتاق مقدس بوده که محل قرارگیری تمثال یا نماد خدای مورد پرستش در آن قرار داشت .یکی از بزرگترین این معابد، معبد اصلی آمون کارناک درنزدیکی تبس میباشد درمجموعه یوسف پیامبر این معبد دردرون شهر به تصویر در آمده بود علاوه بر آن پیکر زرین آمون را که در واقعیت فقط افراد معدودی شامل فرعون وکاهن اعظم وتعدادی از کاهنان تراز اول به آن دسترسی داشتند را درحیاط معبد قرار داده بودند.
علاوه بر موارد ذكر شده در بالا، ده¬ها اشتباه کوچک و بزرگ دیگرمانند وهمچنین  قابل شمارش و ذکر است که بیان و بررسی آنها در این چند خط نمی گنجدو این نشان از عدم آشنایی عوامل سریال با محیط تاریخی وجغرافیایی آن دارد. در پايان بایدخدمت تمام دوستان فعال در عرصه فیلم وسریا لهای  تاریخی عرض نمود  که با دیدن آثار به نمایش آمده در یک یاچند موزه ودیدن چند نمونه هالیودی نمیتوان به بازسازی صحیح یک فرهنگ وتمدن پرداخت.
با اين حال اميدوارم درآینده براي ساخت مجموعه جديدچون  حضرت موسي حداقل از يك باستان¬شناس و يا يك متخصص مصرشناس و يا تركيبي از هر دو استفاده شود.

.............................................................................................

تندیس فرعون آخن آتون درحالی که تاج مصر متحد را بر سر دارد

..............................................................................

دروازه دو برجی متعلق به یکی از نیایشگاههای آتون که فرعون وخانواده اش را درحال نیایش قرص خورشید نماد خدای آتون نشان میدهد.این دروازه به همراه سایر آثار فرعون آخن آتون در دوره بعدی خورد شده ودر پی بنا های جدید مورد استفاده قرار گرفت.

............................................................................................

یک نقش برجسته متعلق به همین دوره

..........................................................................................

طرح بازسازی شده اهرام خوفو؛خفرع در زمان آبادانی

 ..........................................................................................

بقایای روکش سنگ آهک سفید هرم فرعون منکورع

...........................................................................................

نشن کبری بر پیشانی رامسس دوم

............................................................................................

فرعون توت عنخ آمون